Кырыктаах сэрииттэн ордоҥҥун

                                               Дойдугар кыайыылаах кэлбитиҥ.

                                               Кырдьа5ас, кылааккын киллэрдиҥ,

                                               Тутустуҥ эйэлээх оло5у.

                                               Сүгүрүй, бу сүдү киhиэхэ

                                               Мин сахам бар дьоно барыта.

                                               Сүгүрүй, киэҥ Мэҥэ, киниэхэ

                                               Сүгүрүй колхуостаах хочото.

 

III TYhYМЭХ – СYГYРЭЙЭБИТ, ЭhИЭХЭ, КЫАЙЫЫНЫ УhАНСЫБЫТТАРГА!

Нэhилиэк А5а дойду сэриитин сылларыгар

(1941-1945 сс.)

Сэрии маҥнайгы күннэриттэн оройуоҥҥа, нэhилиэктэргэ элбэх киhилээх миитиннэр,

мунньахтар олус долгутуулаахтык бараллара. Маннык миитиннэри, мунньахтары

партийнай тэрилтэлэр салайаллара.

1941 сыллаахха от ыйын 29 күнүгэр оройуон армия5а бастакы ыҥырыллыбыт

уолаттарын атаарбыта. Биhиги нэhилиэктэн сэриигэ маҥнайгынан ыҥырыллыбыттара:

1) Гаврильев Максим Давыдович,

2) Гаврильев Василий Николаевич,

3) Григорьев Василий Давыдович,

4)Григорьев Егор Петрович,

5) Григорьев Петр Гермогенович,

6) Колесов Николай Васильевич,

7) Кириллин Семен Кузьмич,

8) Корякин Василий Спиридонович,

9) Никаноров Иннокентий Иванович,

10) Никитин Афанасий Николаевич,

11) Никифоров Григорий Григорьевич,

12) Платонов Михаил Иванович,

13) Пивоваров Андрей Егорович,

14)Пивоваров Давыд Павлович,

15)Потапов Семен Егорович,

16)Сидоров Гаврил Яковлевич,

17) Тихонов Иннокентий Егорович,

18) Федотов Филипп Михайлович,

19) Бубякин Петр Васильевич,

20) Колесов Петр Гермогенович,

21) Платонов Семен Петрович,

22) Платонов Григорий Васильевич,

23) Потапов Николай Егорович,

24) Семенов Иннокентий Петрович.

Онон 1941 сыллаахха барыта 24 киhи - биир дойдулаахтарбыт сэриигэ барбыттара, олортон үгүстэрэ 

сэрии толоонугар охтубуттара. 1942 сыллаахха ордук элбэх киhи сэриигэ барбыта:

1) Анисимов Николай Самсонович,

2) Григорьев Егор Николаевич,

3) Григорьев Иван Спиридонович,

4) Захаров Константин Николаевич,

5) Исаков Николай Васильевич,

6) Кириллин Алексей Алексеевич,

7)Колесов Петр Петрович,

8) Константинов Михаил Михайлович,

9) Куприянов Василий Егорович,

10) Климентов Терентий Дмитриевич,

11) Михайлов Егор Гаврильевич,

12) Никаноров Иван Никитич,

13) Никифоров Давыд Иннокентьевич,

14) Никифоров Николай Григорьевич,

15) Петров Егор Афанасьевич,

16) Платонов Дмитрий Петрович,

17) Платонов Николай Гермогенович,

18) Платонов Павел Васильевич,

19) Прокопьев Фома Николаевич,

20) Семенов Дмитрий Дмитриевич,

21) Соловьев Савва Михайлович,

22)Соловьев Егор Михайлович,

23) Степанов Давыд Павлович,

24) Степанов Петр Петрович,

25) Устинов Николай Иванович,

26) Устинов Николай Христофорович,

27)Бубякин Никифор Николаевич,

28) Захаров Иринарх Михайлович,

29) Куприянов Николай Иннокентьевич,

30) Наумовский Михаил Гаврильевич,

31) Сидоров Петр Петрович,

32)Устинов Гаврил Сергеевич,

33) Устинов Гаврил Евсеевич,

34) Пивоваров Иннокентий Егорович,

35) Абрамов Василий Николаевич,

36) Абрамов Степан Самсонович,

37)Григорьев Прокопий Егорович,

38) Саввин Иван Иннокентьевич,

39)Соловьев Дмитрий Михайлович,

40) Пивоваров Николай Николаевич,

41) Сивцев Прокопий Петрович,

42)Никитин Никита Васильевич,

43) Прокопьев Ион Афанасьевич.

1943 сыллаахха сэриигэ барбыттара:

1) Исаков Илларион Васильевич,

2) Колесов Семен Николаевич,

3) Никаноров Петр Иванович,

4) Гаврильев Егор Николаевич,

5) Григорьев Иван Яковлевич,

6) Гаврильев Савва Захарович,

7) Дьячковскай Николай Кузьмич,

8) Ермолаев Ипатий Иванович,

9) Михайлов Прокопий Константинович,

10) Осипов Гаврил Иванович,

11) Попов Спиридон Афанасьевич,

12) Прокопьев Иннокентий Гаврильевич,

13) Прохоров Илья Герасимович,

14)Платонов Алексей Иннокентьевич,

15) Федоров Семен Семенович,

16) Федотов Ефим Михайлович,

17) Колесов Василий Александрович,

18) Никаноров Прокопий Иванович,

19) Куприянов Дмитрий Иннокентьевич,

20) Матвеев Гаврил Тихонович,

21) Матвеев Константин Петрович,

22) Никаноров Исак Иванович,

23)Платонов Василий Петрович,

24) Григорьев Афанасий Давыдович,

25) Платонов Василий Семенович,

26) Прокопьев Николай Моисеевич,

27) Прокопьев Прокопий Алексеевич,

28) Федоров Михаил Егорович,

29) Никифоров Егор Петрович,

30) Степанов Илья Петрович,

31)Сивцев Афанасий Гаврильевич,

32) Устинов Иннокентий Терентьевич,

33) Устинов Семен Сергеевич,

34) Винокуров Дмитрий Дмитриевич,

35) Кириллин Николай Петрович,

36) Никаноров Дмитрий Антонович,

37) Никаноров Иван Николаевич,

38) Никаноров Иннокентий Иванович.

1944 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллан барбыттара:

1) Никаноров Николай Никитич,

2) Анисимов Егор Егорович,

3) Григорьев Семен Давыдович,

4) Григорьев Дмитрий Давыдович,

5) Пивоваров Петр Алампадорович,

6) Сильвестров Иван Данилович,

7) Григорьев Анемподист Николаевич,

8) Васильев Алексей Васильевич,

9) Игнатьев Еремей Прокопьевич.

1945 сыллаахха сэриигэ иккистээн барбыта Исаков Василий Васильевич (маҥнайгы

барыыта 1941 сыллаахха бэс ыйыгар). Онон 2-с Наахара нэhилиэгиттэн 1941 сыллаахха

– 24 киhи, 1942 сыллаахха – 43 киhи, 1943 сыллаахха – 38 киhи, 1944 сыллаахха – 9

киhи, 1945 сыллаахха – 1 киhи уонна Никифоров Петр Иннокентьевич 1938 сыллаахха

финскэй сэриигэ сылдьан баран, 1941 сыллаахха фашистары утары сэриигэ баран

дойдутугар тыыннаах эргиллибитэ. Итини таhынан биhиги биир дойдулаахтарбыт атын

нэhилиэктэртэн уонна оройуоннартан сэриигэ 14 киhи барбыта. Уопсайа нэhилиэк 134

ыччатын сэриигэ ыыппыта, олортон 51 киhи сэрии толоонугар охтубута, 83 киhи дойдутугар эргиллибитэ. Сэриигэ ѳлбүт 51 киhиттэн 25 киhи сура5а суох сүппүтэ.

                Нэhилиэкпит дьоно ханна кѳмүллэ сыталларый? – диэн ыйытыыга эппиэттиир (толору эппиэти биэрэр)

олус ыарахан, ол да буоллар тугу билэрбинэн, булбуппунан эттэххэ маннык:

1.     Анисимов Николай Самсонович Ильмень күѳлү туораан иhэн онно ѳлбүтэ биллэр.

2.     Гаврильев Василий Николаевич «Кумалаан» Орел куорат иhин кыргыhыыга ѳлбүтэ.

3.      Григорьев Иван Спиридонович,

4.     Семенов Дмитрий Дмитриевич – Смоленскай уобаласка.

5.     Григорьев Петр Гермогенович,

6.     Никифоров Давыд Иннокентьевич,

7.     Платонов Дмитрий Петрович,

8.     Прокопьев Фома Николаевич,

9.     Степанов Давыд Павлович – Калининскай уобаласка (билиҥҥинэн Тверскай уобаласка).

10.  Никифоров Д.И.,

11.  Платонов Д.П.,

12.  Прокопьев Ф.Н. биир ииҥҥэ кѳмүллүбүттэр.

13.  Никаноров Иннокентий Иванович – Белоруссия5а.

14.  Никаноров Николай Никитич – Австрия5а.

15.  Платонов Михаил Иванович – Украина5а.

16.  Платонов Павел Васильевич – Волгоградскай уобаласка.

17.  Потапов Семен Егорович – Польша5а.

18.  Сидоров Гаврил Яковлевич – Ленинградскай уобаласка.

19.  Соловьев Егор Михайлович – Курскай уобаласка.

20.  Устинов Николай Иванович – Венгрия5а.

21.  Колесов Семен Николаевич – Германия5а Рейгифели куоракка.

Сэриигэ ѳлбүттэр ортолоругар бааллар этэ командирдар:

1.     Корякин Василий Спиридонович – батальон командира, Японнары утары Кытай тимир суолугар уонна А5а дойду улуу сэриитин кыттыылаа5а.

2.     Устинов Николай Иванович – младшай лейтенант, взвод командира,

3.     Никитин Афанасий Николаевич – старшай сержант, взвод командирын кѳмѳлѳhѳѳччүтэ,

4.     Потапов Семен Егорович – младшай сержант, отделение командира.

Нэhилиэктэн немец билиэнигэр ѳлбүттэрэ:

1.     Гаврильев Егор Павлович (Дууска уола),

1.     Тихонов Иннокентий Егорович.

Сэрииттэн тыыннаах тѳннѳн кэлбиттэр ортолоругар иккитэ ыҥырыллыбыттара:

2.     Исаков Василий Васильевич,

3.     Игнатьев Дмитрий Прокопьевич,

4.     Никифоров Петр Иннокентьевич.

Уоттаах сэриигэ сылдьан хорсун быhыыны кѳрдѳрбүттэрин иhин

бойобуой на5араадалары ылбыттара:

«Кыhыл Сулус» орденынан:

1.     Устинов Гаврил Евсеевич,

2.     Абрамов Петр Николаевич. 

«Слава» орден 3-с степенинэн на5араадаламмыттара:

1.     Бубякин Петр Васильевич,

2.     Платонов Иван Алексеевич,

3.     Исаков Василий Васильевич,

4.     Колесов Петр Гермогенович,

5.     Никифоров Петр Иннокентьевич.

«За отвагу» мэтээлинэн:

1.     Бубякин Никифор Николаевич,

2.     Васильев Алексей Васильевич,

3.     Соловьев Дмитрий Михайлович,

4.     Устинов Гаврил Евсеевич.

«За боевые заслуги» мэтээлинэн:

1.     Бубякин Петр Васильевич,

2.     Прохоров Илья Герасимович,

3.     Семенов Иннокентий Петрович.

«Праганы ылыы иhин» мэтээлинэн:

1.     Сильвестров Иван Данилович.

«Берлини ылыы иhин» мэтээлинэн:

2.     Григорьев Семен Давыдович,

3.     Игнатьев Дмитрий Прокопьевич,

4.     Сильвестров Иван Данилович.

 

                   Сэриигэ үгүс үлэни кыайар дьон барбыттарынан холхуостарга үлэhит илии тиийбэт

буолбута. Онон сэрии дьылларыгар сүрүн үлэhиттэринэн дьахталлар уонна о5олор

буолбуттара. Дьахтар кыттыыны ылбатах, кини кыайбатах үлэтэ диэн суо5а. Онон

сэриигэ ыҥырыллыбыт убайдарын, кэргэттэрин, а5аларын солбуйан үлэ кытаанах

учаастагар турбуттара. Иккис үлэhит күүhүнэн ыччат буолбута. Комсомолецтар уонна

ыччаттар ханнык да ыарахаттартан толлон турбаттара. Уолаттар уонна кыргыттар

баhыйар үгүстэрэ сэрии сылларыгар олохтоммут кѳлѳhүн күнүн үрдэтиллибит

нуорматын 1,5-2 тѳгүл аhараллара. Сааскы, сайыҥҥы уонна күhүҥҥү үлэлэргэ оскуола

о5олоро улахан кѳмѳнү оҥороллоро. 12-16 саастаахтар сайын устатыгар 75-90 кѳлѳhүн

күнүн аахсаллара. Үлэ бэтэрээннэрэ, кырдьа5астар производство5а актыыбынайдык

кытталлара. Кинилэртэн үгүстэрэ сылайары-илистэри аахсыбакка туран, сыл устата

270-н 433-кэ тиийэ кѳлѳhүн күнүн аахсаллара. «Сэрии сылларыгар ынах сүѳhү ахсаана

а5ыйыахтаа5ар элбээбитэ. Оройуоҥҥа 1940 сыллаахха колхуостарга 15020 ынах сүѳhү

баара, оттон сэрии бүтүүтүгэр 20976 тѳбѳ5ѳ тиийбитэ. Итини таhынан хортуоппуй,

о5уруот аhа ыhыллара». (Ленинскэй Знамя, 1990 с. ыам ыйын 9 күнүнээ5и №-гэ

этиллэр.) Биhиги нэhилиэккэ балаhыанньа эмиэ итинник этэ. Ол туhунан Майатаа5ы

архыыпка 31 фонда 1 опиhыгар 1-17 дьыалаларга суруллар. «Коммуна» холхуос 1940

сыллаахха 145 ынах сүѳhүлээх буолла5ына, 1945 сыллаахха 174 ынах сүѳhү буолбут.

Ыhыытын сирэ эмиэ кэҥээбит.

«Молотов» холхуоска 1940 сыллаахха ынах сүѳhүтэ 253 эбит буолла5ына 1944

сыллаахха 404-кэ тиэрдибиттэр. Бааhыната 273 га (1940 с.), аҥаардас ярицаны 92

гаа5а ыспыттар, итини таhынан сэлиэhинэйи, нэчимиэни, оруоhу, хортуоппуйу, о5уруот

аhын ыhар буолбуттар. (фонд 31,оп.1.,д.5,10).

«Саҥа дэриэбинэ» холхуос 1940 сыллаахха бааhыната 131 га, ынах сүѳhүтэ 108,

сылгыта 110, табата 5, оттон 1945 сыллаахха ынах сүѳhүтэ 185, сылгыта 87, табата

24, бааhыната 136 гаа5а тиийбит (фонд 31,оп.1,д.4,11). Ити үс холхуостары таhынан

«Алаас» холхуос 1934 сыллаахха тэриллэн баран 1942 сыллаахха «Молотов» холхуоска

холбоспуттар. Биричиинэтэ биир, үлэhит илии суох буолан (бары сэриигэ барбыттар).

Үѳhээ ааттаммыт холхуостар салайааччылара сэрии сылларыгар уларыйбакка

үлэлээбиттэрэ. Кинилэри солбуйар да киhи суо5а. Ол курдук «Молотов» холхуоска

ѳр сыл үлэлээбит Гаврильев Максим Давыдович уонна суоччута Устинов Николай

Христофорович 1941 сыллаахха сэриигэ барыахтарыттан бэрэссэдээтэлинэн Бубякин

Иван Федорович, бу5аалтырынан Устинов Егор Христофорович, Никифоров Егор

Петрович сэрии сылларыгар үлэлээбиттэрэ.

«Коммуна» холхуоска сэрии сылларыгар үлэлээбиттэрэ:

1941-42 сылларга бэрэссэдээтэлинэн Платонов Павел Васильевич, суоччутунан Платонов

Гаврил Петрович, 1943-44 сылларга бэрэссэдээтэлинэн Платонов Гаврил Петрович,

Бу5аалтырынан Прокопьева Анна Егоровна, 1945 сыллаахха бэрэссэдээтэлинэн Матвеев

Константин Петрович, бу5аалтырынан Платонов Василий Петрович үлэлээбиттэрэ.

«Саҥа дэриэбинэ» холхуоска 1941-42 сылларга бэрэссэдээтэлинэн Никаноров

Исак Иванович, суоччутунан Игнатьев Еремей Прокопьевич, 1943-44 сылларга

бэрэссэдээтэлинэн Никаноров Исак Иванович, суоччутунан Ефремов Афанасий

Михайлович үлэлээбиттэрэ. А5а дойду Улуу сэриитин кэмигэр холхуоска үчүгэйдик

үлэлээбиттэрин иhин «Үлэ5э килбиэнин иhин» мэтээлинэн 1946-47 сылларга

на5араадаламмыттара: «Молотов» холхуостан 62 киhи, «Коммуна» холхуостан 32

киhи, «Саҥа дэриэбинэ» холхуостан 30 киhи. Онон барыта нэhилиэк үрдүнэн 134 киhи

на5араадаламмыт уонна «Тыыл бэтэрээнэ» диэн ааты ылбыттар. Кинилэртэн билигин

баара суо5а 17 эрэ киhи баар, тыыннаах. Үгүстэр сэрии ыарахан сылларын, суту,

аччыктааhыны тулуйан баран доруобуйалара мѳлтѳѳн эрдэ биhиги кэккэбититтэн ѳлѳн

туораабыттара. Ол иhин кинилэр ааттарын барыларын архыыпка хайдах суруллубутунан

киллэрэбин.

«Молотов» холхуостан 1946 сыллаахха алтынньы 1 күнүгэр на5араадаламмыттар:

1. Бубякин Иван Федорович – холхуос бэрэссэдээтэлэ, 1884 сыллаах тѳрүѳх.

2. Гаврильев Николай Митрофанович – производственник, 1872 сыллаах тѳрүѳх, 1938 с. «Стахановец».

3. Григорьева Акулина Егоровна – доярка, 1904 сыллаах тѳрүѳх.

4. Григорьева Екатерина Михайловна – доярка, 1905 сыллаах тѳрүѳх.

5. Карпов Петр Алексеевич – М.Т.Ф. сэбиэдиссэйэ, 1883 сыллаах тѳрүѳх.

6. Колесов Василий Степанович – тутуу биригэдьиирэ, 1865 сыллаах тѳрүѳх.

7. Кириллина Марфа Петровна – доярка, 1896 сыллаах тѳрүѳх.

8. Никифоров Егор Петрович – холхуос бэрэссэдэтээлэ, 1909 с. тѳрүѳх.

9. Потапов Тит Егорович – хонуу биригэдьиирэ, 1878 с. тѳрүѳх.

10. Пивоваров Николай Кононович – ат ферматын сэбиэдиссэйэ, 1900 с. тѳрүѳх, 1945 с. ударник.

11. Сидоров Яков Семенович – уус, 1871 с. тѳрүѳх.

12. Сидорова Дария Васильевна – доярка, 1891 с. тѳрүѳх.

13. Устинов Егор Христофорович – суотчут, 1928 с. тѳрүѳх.

14. Устинова Ульяна Алексеевна – сэбиэт остуораhа, 1884 с. тѳрүѳх.

15. Винокуров Кирилл Егорович – производственник, 1880 с. тѳрүѳх.

16. Гаврильева Анна Михайловна – арыыhыт, 1913 с. тѳрүѳх.

17. Гаврильева Марфа Степановна – оскуола остуораhа, 1884 с. тѳрүѳх.

18. Ефимов Гаврил Иванович – уус, 1917 с. тѳрүѳх.

19. Исаков Василий Васильевич – хону биригэдьиирэ, 1910 с. тѳрүѳх.

20. Исаков Василий Алексеевич 2 – бостуук, 1871 с. тѳрүѳх.

21. Исаков Иннокентий Васильевич – ветсанитар, 1898 с. тѳрүѳх.

22. Колесов Петр Михайлович – производственник, 1893 с. тѳрүѳх.

23. Потапов Егор Егорович – хону биригэдьиирэ, 1876 с. тѳрүѳх.

24. Пивоваров Анемподист Гаврильевич – уус кѳмѳлѳhѳѳччүтэ, 1882 с. тѳрүѳх.

25. Устинов Андрей Иванович – производственник, 1873 с. тѳрүѳх.

26. Пивоваров Михаил Ксенофонтович – производственник, 1900 с. тѳрүѳх, 1945 с. ударник.

27. Устинов Гаврил Николаевич – хонуу биригэдьиирэ, 1873 с. тѳрүѳх.

28. Устинов Иван Сергеевич – ат ферматын биригэдьиирэ, 1902 с. тѳрүѳх.

29. Стручков Николай Иванович - 1882 с. тѳрүѳх.

30. Уломжинский Роман Федорович – суотчут кѳмѳлѳhѳѳччүтэ, 1880 с. тѳрүѳх.

1946 сыллаахха олунньу 6 күнүгэр на5 араадаламмыттара:

1. Аргунов Николай Яковлевич – ферма үлэhитэ, 1927 с. тѳрүѳх.

2. Абрамов Степан Самсонович – производственник, 1904 с. тѳрүѳх.

3. Аргунова Вера Ивановна – доярка, 1913 с. тѳрүѳх.

4. Бубякин Василий Михайлович – уус, 1862 с. тѳрүѳх.

5. Васильев Василий Никифорович – производственник, 1928 с. тѳрүѳх.

6. Гермогенов Степан Павлович – булчут, 1927 с. тѳрүѳх.

7. Исакова Мария Иннокентьевна – производственница, 1912 с. тѳрүѳх.

8.  Кириллин Николай Павлович – производственник, 1927 с. тѳрүѳх.

9. Карпова Марфа Петровна – налоговай агент, 1927 с. тѳрүѳх.

10. Гаврильев Василий Николаевич 2 - үѳрэнээччи, 1928 с. тѳрүѳх.

11. Лебедев Василий Михайлович - үѳрэнээччи, 1931 с. тѳрүѳх.

12. Гаврильев Егор Николаевич – производственник, 1909 с. тѳрүѳх.

13. Николаев Павел Гермогенович – булчут, 1889 с. тѳрүѳх.

14. Николаев Петр Прокопьевич – булчут.

15. Никифорова Мария Петровна – сүѳhү кѳрѳѳччү, 1912 с. тѳрүѳх.

16. Потапов Афанасий Титович - үѳрэнээччи, 1932 с. тѳрүѳх.

17. Пивоварова Акулина Анемподистовна - үѳрэнээччи, 1929 с. тѳрүѳх.

18. Сидоров Василий Прокопьевич – производственник, 1925 с. тѳрүѳх.

19. Семенов Иннокентий Петрович – производственник, 1911 с. тѳрүѳх.

20. Соловьев Михаил Иннокентьевич – ферма үлэhитэ, 1906 с. тѳрүѳх.

21. Соловьева Александра Васильевна – сүѳhү кѳрѳѳччү, 1906 с. тѳрүѳх.

22. Сидорова Анисия Ильинична – сүѳhү кѳрѳѳччү, 1922 с. тѳрүѳх.

23. Сидорова Прасковья Прокопьевна – доярка, 1924 с. тѳрүѳх.

1947 сыллаахха олунньу 5 күнүгэр на5араадаламмыттара:

1. Григорьев Митрофан Павлович – производственник, 1898 с. тѳрүѳх.

2. Григорьев Марк Савич – производственник, 1884 с. тѳрүѳх.

3. Григорьева Наталья Михайловна – доярка, 1924 с. тѳрүѳх.

4. Золотарев Григорий Прокопьевич – производственник, 1873 с. тѳрүѳх.

5. Сидоров Илья Николаевич – производственник, 1875 с. тѳрүѳх.

6. Аргунова Анастасия Егоровна – доярка, 1896 с. тѳрүѳх.

7. Анисимов Егор Иванович – производственник, 1870 с. тѳрүѳх.

8. Соловьев Иннокентий Давыдович – производственник, 1897 с. тѳрүѳх.

9. Устинова Александра Андреевна – производственник, 1917 с. тѳрүѳх.

«Коммуна» холхуостан 1946 сыллаахха сэтинньи 15 күнүгэр на5араадаламмыттара:

1.  Григорьев Андрей Савич – о5уруот биригэдьиирэ, 1876 с. тѳрүѳх.

2. Ермолаева Мария Яковлевна – хонуу үлэhитэ, 1926 с. тѳрүѳх, 1942 с. ударник.

3. Захаров Иван Николаевич – ферма сэбиэдиссэйэ, 1887 с. тѳрүѳх.

4. Захарова Устинья Ивановна – производственница, 1926 с. тѳрүѳх, 1941 с. ударница.

5. Кириллина Екатерина Гаврильевна – доярка, 1912 с. тѳрүѳх.

6. Кириллина Марфа Кузьминична – производственница, 1926 с. тѳрүѳх, 1943 с. ударница.

7. Матвеева Екатерина Николаевна – доярка, 1917 с. тѳрүѳх.

8. Никитин Михаил Александрович – производственник, 1874 с. тѳрүѳх, 1940 с. ударник.

9. Никитин Михаил Александрович – производственник, 1874 с. тѳрүѳх, 1940 с. ударник.

10. Прокопьев Виктор Егорович - үѳрэнээччи, 1931 с. тѳрүѳх, 1946 с. ударник.

11. Никифорова Варвара Егоровна – производственница, 1910 с. тѳрүѳх, 1941 с. ударница.

12. Платонов Гаврил Петрович – холхуос бэрэссэдээтэлэ, 1912 с. тѳрүѳх.

13. Платонов Дмитрий Петрович – уус, 1885 с. тѳрүѳх.

14. Прокопьев Егор Гаврильевич – производственник, 1880 с. тѳрүѳх, 1939 с. ударник.

15. Платонов Иннокентий Дмитриевич – производственник, 1929 с. тѳрүѳх.

16. Платонова Устинья Трофимовна – звеновод, 1920 с. тѳрүѳх.

17. Платонова Мария Иннокентьевна – производственник, 1921 с. тѳрүѳх, 1941с.ударница.

18. Платонова Наталья Никифоровна – производственник, 1906 с. тѳрүѳх,1941 с.ударница.

19. Платонов Павел Гермогенович – сылгыhыт, 1885 с. тѳрүѳх.

20. Прокопьев Терентий Петрович – хонуу биригэдьиирэ, 1906 с. тѳрүѳх.

1947 сыллаахха муус устар 2 күнүгэр на5араадаламмыттара:

1.  Григорьева Александра Кузьминична – производственник, 1887 с. тѳрүѳх.

2. Ермолаева Дария Яковлевна – производственник, 1929 с. тѳрүѳх, 1945 с. ударница.

3. Кириллин Иван Петрович – производственник, 1916 с. тѳрүѳх.

4. Матвеева Пелагея Петровна – ньирэй кѳрѳѳччү, 1900 с. тѳрүѳх.

5. Николаев Гаврил Михайлович – булчут, 1907 с. тѳрүѳх.

6. Платонова Мария Дмитриевна – производственник, 1928 с. тѳрүѳх.

7. Платонова Мария Петровна – производственник, 1926 с. тѳрүѳх.

8. Платонова Татьяна Иннокентьевна – производственник, 1928 с. тѳрүѳх.

9. Сильвестров Иннокентий Алексеевич – производственник, 1929 с. тѳрүѳх.

10. Тихонов Семен Егорович – производственник, 1926 с. тѳрүѳх.

11. Чой До Ван – о5уруотчут, 1882 с. тѳрүѳх.

12. Шарин Иннокентий Сидорович – производственник, 1871 с. тѳрүѳх.

«Новай дэриэбинэ» холхуостан 1946 сыллаахха алтынньы 1 күнүгэр на5араадаламмыттар:

1. Григорьев Гермоген Иннокентьевич – производственник, 1882 с. тѳрүѳх.

2. Григорьев Гаврил Никифорович – производственник, 1875 с. тѳрүѳх.

3. Григорьев Егор Константинович – ревкомиссия бэрэссэдээтэлэ, 1924 с. тѳрүѳх.

4. Григорьева Ольга Васильевна – арыыhыт, 1917 с. тѳрүѳх.

5. Ефремов Афанасий Михайлович – суотчут, 1897 с. тѳрүѳх.

6. Ефремов Николай Гаврильевич – хонуу биригэдьиирэ, 1893 с. тѳрүѳх.

7. Игнатьев Прокопий Николаевич – производственник, 1873 с. тѳрүѳх.

8. Карпов Николай Николаевич – производственник, 1904 с. тѳрүѳх.

9. Карпова Анисия Николаевна – производственник, 1920 с. тѳрүѳх.

10. Ефремова Марфа Николаевна – производственник, 1924 с тѳрүѳх.

11. Михайлова Апросинья Прокопьевна – производственник, 1929 с. тѳрүѳх.

12. Никитин Никита Васильевич – сыпной пункт сэбиэдиссэйэ, 1920 с. тѳрүѳх.

13. Никаноров Исаак Иванович – холхуос бэрэссэдээтэлэ, 1901 с. тѳрүѳх.

14. Никаноров Константин Антонович – ферма сэбиэдиссэйэ, 1884 с. тѳрүѳх.

15. Никаноров Павел Никитич – сылгы ферматын сэбиэдиссэйэ, 1887 с. тѳрүѳх.

16. Никаноров Николай Иннокентьевич – производственник, 1930 с. тѳрүѳх.

17. Никаноров Иван Антонович – производственник, 1886 с. тѳрүѳх.

18. Макарова Татьяна Николаевна – доярка, 1917 с. тѳрүѳх.

19. Сивцев Еримей Герасимович – производственник, 1876 с. тѳрүѳх.

20. Сивцев Петр Герасимович – производственник, 1886 с. тѳрүѳх.

1947 сыллаахха тохсунньу 2 күнүгэр на5араадаламмыттар:

1. Григорьев Афанасий Давыдович – хонуу биригэдьиирэ, 1906 с. тѳрүѳх.

2. Григорьев Иван Яковлевич – кыладыапсык, 1912 с. тѳрүѳх.

3. Григорьев Петр Николаевич – ферма остуораhа, 1863 с. тѳрүѳх.

4. Григорьев Николай Савич – производственник, 1869 с. тѳрүѳх.

5. Игнатьев Еремей Прокопьевич – суотчут, 1920 с. тѳрүѳх.

6. Игнатьев Дмитрий Прокопьевич – производственник, 1919 с. тѳрүѳх.

7. Никитина Анна Афанасьевна – доярка, 1902 с. тѳрүѳх.

8. Никитин Николай Семенович – производственник, 1900 с. тѳрүѳх.

9. Никаноров Дмитрий Антонович – производственник, 1920 с. тѳрүѳх.

10. Никаноров Прокопий Иванович – от тиэйээччи, 1913 с. тѳрүѳх.

 

                         1941-42 сылларга кураан сатыылаабыта, онон оройуон 66 холхуостарыттан 41-рэ

атын алта оройуоннарга 6974 сүѳhүнү үүрэн илдьэн кыстаппыттара. Биhиги нэhилиэк

холхуостара эмиэ атын сиргэ баран оттоон сүѳhүлэрин кыстаппыттара. Байыаннай

быhыы-майгы усулуобуйатыгар түүлээ5и бултааhыҥҥа ураты суолта бэриллибитэ. Ол

иhин нэhилиэкпит холхуостарын кадровай булчуттара Николаевтар диэн тоҥустар

үлэлээбиттэрэ. Уонна сорудахтарын лаппа аhары толорон хай5аналлара.

Сэрии маҥнайгы күннэриттэн ыла оборона фондугар үбү хомуйуу са5аламмыта.

Фроҥҥа кѳмѳ биир дьоhуннаах кѳрүҥүнэн государственнай заемнарга уонна харчы-

мал лотереятыгар актыыбынайдык суруйтарыы буолбута. Оройуон үлэhиттэриттэн

хаалсыбакка биhиги нэhилиэкпит олохтоохторо суруйаллара. Хомойуох иhин архыыпка

тѳhѳнү суруппуттарын туhунан дааннайдар суохтар. 1941-42 сыллаах кыhын фроҥҥа

кѳмѳ саҥа кѳрүҥэ үѳскээбитэ. Партия уонна бырабыыталыстыба ѳстѳѳх танка уонна

самолет ахсааныгар баhыйарын кылгас болдьох иhигэр суох оҥорорго сэбиэскэй норуоту

ыҥырбыта. Итиннэ эппиэттээн дойдуга бүтүннүүтүгэр курдук, оройуоҥҥа танка

колонналарын уонна бойобуой самолеттары тутууга үбү хомуйуу киэҥник тэриллибитэ.

Ити хампаанньа5а нэhилиэк олохтоохторо бары актыыбынайдык кыттыбыттара. Саха

сирин норуоттара киллэрбит харчыларынан бастакы уонна иккис танковай колонна

тутуллубута. Итини таhынан оройуон үрдүнэн Кыhыл Аармыйа байыастарыгар анаан

уопсайа 4907 устуука итии таҥас, 3229 устуука куобах тириитэ, 377 миэтэрэ таҥаhы

хомуйан биэрбитэ. («Ленинскэй Знамя» 1990 с. ыам ыйын 9 күнүнээ5и нүѳмэртэн.)

Тыылга үлэ5э кыра саастаах о5олор актыыбынайдык кытталлара. 2-с Наахара

нэhилиэгин 3 холхуостарыгар 98 үѳрэнээччи үлэ5э куруутун кытталлара. 8-9

саастарыттан аллараа саастаах о5олор куолас хомуйаллара, ыраас сиэмэни туттараллара.

8-9 саастарыттан үѳhээ саастаах о5олор бурдук баайыытыгар, быстарар массыынаттан

хаалсыбакка үлэлииллэрэ. Ордук үчүгэйдик Устинова Маня, Лебедев Вася, Устинов

Коля, Платонов Вася үлэлээбиттэрэ. («Ленинскэй Знамя» 1990 с. ыам ыйын 17     

күнүнээ5и нүѳмэртэн.) Үчүгэйдик үлэлээбит улахан саастаах о5олор сэрии кэнниттэн

«Үлэ5э килбиэнин иhин» мэтээлинэн на5араадаламмыттара. Онон сэрии кэмнэригэр

тѳhѳ да олус ыараханын иhин нэhилиэк холхуостара, бары олохтоохторо ѳстѳѳ5ү кыайар

туhугар бэйэлэриттэн тутулуктаа5ы барытын оҥорбуттара. Фронт туhугар үлэлиир

нэhилиэнньэ оло5о ыарахана. Аска-үѳлгэ, таҥаска-сапка барытыгар кытаанах лимит,

нуорма олохтоммута. Туохха барытыгар дьиэ5э-уокка кэмчилээhин оло5урбута. Ол

эрээри социальнай олох сайда турбута. Байыаннай сулууспалаахтар уонна сэриигэ

ѳлбүт буойун кэргэттэрин үлэнэн хааччыйыы, пособиелары, пиэнсийэлэри биэрии, биир

бириэмэлээх кѳмѳнү оҥоруу тэриллибитэ. Араас нолуоктартан босхолооhун, чэпчэтии

элбээбитэ. Сэрииттэн кэлбит буойуннары үлэнэн хааччыйыы, кинилэри сүѳhүлээhин,

дьиэ-уот туттууга араас ѳрүттээх кѳмѳнү оҥоруу тэриллибитэ.

Сэрии сылларыгар нэhилиэк сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн Колесов Дмитрий Федорович

үлэлээбитэ. Уопсайынан 2-с Наахара нэhилиэгэр сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн 1938-1947

сылларга үлэлээбитэ диэн нэhилиэк биир биллэр-кѳстѳр кырдьа5аhа Уломжинскай

Василий Романович 1987 сыллаахха муус устар 21 күнүгэр суруйан турар. Кини

ахтыытынан кѳрдѳххѳ, сэрии ыар сылларыгар холхуостаахтары үчүгэйдик кѳрѳн-

харайан үлэлэппит, биир да киhи аччыктаан ѳлүүтэ тахсыбатах, балыыhа дьиэтин

туттарбыт, оскуола5а ыал дьиэтин кѳhѳттѳрѳн а5алан интернат оҥотторбут (урукку

оскуола мастерскойа). Оттон сэрии-үлэ бэтэрээнэ Пивоваров Николай Николаевич 1987

сыллаахха муус устар 20 күнүгэр биэрбит ахтыытыгар Дмитрий Федорович Колесов

туhунан олус иhирэх тыллары этэр: «10 сыл устата уларыйбакка Наахара нэhилиэгин

председателинэн талыллан үлэлиир. Кини кыра үѳрэхтээх киhиэхэ салайар-тэрийэр

дьо5урдаах, араатар киhи этэ. Нэhилиэк, оройуон иhигэр бастыҥнар ахсааннарыгар

киирсэрэ, кыра холхуостар бѳдѳҥсүйбүттэрэ, холхуостарга сүѳhү ахсаана элбээбитэ,

тэрилтэ хаhаайыстыба ѳттүнэн бѳ5ѳргѳѳбүтэ, нэhилиэк культурнай оло5о лаппа тупсубута.

Кулууптар, хотоннор тутуллубуттара. Холхуостар бурдук ыhыытынан, хортуоппуй,

луук, моркуоп үүннэриитинэн дьарыктанар буолбуттара. Элбэх тыа хаhаайыстыбатын

массыынатын атыыласпыттара. Биир да ходуhаны хаалларбакка оту оттууллара.

Оччотоо5уга бурдугу государство5а туттараллара, олор былааннарын сыл ахсын

толороллоро. Ити үлэлэргэ сэбиэт бэрэссэдээтэлэ уонна кини депутаттарын үтүѳлэрэ-

ѳҥѳлѳрѳ элбэх. Колесов Дмитрий Федорович доруобуйата мѳлтѳѳн сэбиэт бэрэссэдээтэлин эбээhинэhиттэн тохтообута. Кини 1940 сыллаахтан партия чилиэнэ, партийнай тэрилтэ сэкирэтээрэ (сэбиэккэ үлэлиир кэмигэр). Итэ5эскэ эйэлэспэт, үрдүк кѳрдѳбүллээх киhи этэ. Кини ханна үлэлиир да, кини үлэтин кѳрдѳрүүтэ үчүгэй уонна хаачыстыбалаах буолара». Дмитрий Федоровичка сэкирэтээринэн Степанов Давыд Павлович 1941 сылга диэри үлэлээбитэ. 1942-1943 сылларга Дулов Константин Сергеевич үлэлиир. 1944 сыллаахха Никаноров Николай Иванович, 1945 сыллаахха Григорьев Егор

Константинович, 1946-47 сылларга Дулов Константин Сергеевич үлэлииллэр.

Сэрии сылларыгар Наахара нэhилиэгин оскуолата 7 кылаастаах этэ. Директорынан

Уломжинскай Василий Романович үлэлээбитэ. Оскуола 7 кылаастаах оскуола 1936-

37 үѳрэх дьылыгар буолбута диэн бэйэтин ахтыытыгар В.Р.Уломжинскай суруйбута.

7 кылааhы бүтэрбит 26 о5о Саха АССР тэриллибитэ 15 сылын кѳрсѳ выпустаммыт.

Ол о5олортон үгүстэрэ сэриигэ барбыттара уонна баhыйар ѳттүлэрэ тѳннүбэтэхтэрэ.

Хаалбыт маҥнайгы выпускниктартан Федоров Федор Павлович учуутал, Мэҥэ-Хаҥалас

оройуонун бочуоттаах гражданина буолбута. Климентова Татьяна Михайловна, Тихонов

Гаврил Николаевич райсоюз үлэhиттэрэ, эргиэн туйгуннара, Устинов Семен Дмитриевич

юрист, народнай судьуйа, Потапов Андрей Андреевич ССКП Райкомун сэкирэтээрэ,

пароход капитана, Федорова Акулина Родионовна бухгалтер, потребкооперация

туйгуна, Саха АССР норуотун хаhаайыстыбатын үтүѳлээх үлэhитэ, Сивцев Афанасий

Дмитриевич партийнай  үлэhит, суруналыыс. Оскуола 7 кылаастаммытын кэннэ Амма

оройуонуттан Олом Күѳлүн Наахаратыттан, Эмистэн, Чыамайыкыттан, Ходороттон,

Тара5ай нэhилиэгиттэн кэлэн үѳрэнэллэрэ.

1937-1938 сыллардаах үѳрэх дьылыгар оскуола хоту ѳттүгэр баар үс хос уонна кыра

коридор оҥоhуллубута. Нэhилиэк 4 холхуостарын кѳмѳтүнэн 1 га иэннээх типовой

олбуорунан күрүѳлэммитэ. Ол олбуор остоолболоро 70-с сылларга диэри оскуола

хоту, илин, со5уруу ѳттүгэр турбуттара. Оскуола малын-салын уурарга улахан сарай

оҥоhуллубута. Билигин баар котельнай илин ѳттүгэр. Сарай таhыгар, хоту ѳттүгэр

олбуор таhыгар баанньык тутуллубута. Оскуола улаатан, нэhилиэк улахан, элбэх

киhилээх мунньахтара оскуола5а ыытыллар буолара. Быыбардар ыытыллаллара,

саҥарбат киинэлэр кѳрдѳрүллэллэрэ, кэнсиэрдэр буолаллара. Онон оскуола нэhилиэк

общественнай оло5ун политическай, сырдатар үлэтин киининэн буолбута.

Наахара 7 кылаастаах оскуолатыгар үлэлээбит учууталлар сэриигэ баран ѳлбүттэрэ:

1. Сидоров Гаврил Яковлевич – Нуучча Дьаакып уола.

2. Климентов Терентий Дмитриевич – оскуола завуhа, Тара5ай киhитэ.

3. Бурнашов Александр Иванович – Тара5ай нэhилиэгин киhитэ (Наахарачай уола).

4. Никитин Василий Николаевич – Хара нэhилиэгин киhитэ.

5. Платонов Михаил Иванович – Иван Иванович ииппит уола.

Армия5а ыҥырыллан ыалдьан кэлэн баран 1945 сыллаахха ахсынньы 15 күнүгэр

дойдутугар ѳлбүтэ – учуутал Наумовскай Михаил Гаврильевич.

Оскуола сэрии сылларыгар үлэтин тохтоппото5о. Сут-кураан дьылларга оскуола

о5олоругар интернат үлэлиирэ уонна күнүhүн о5олорго итии чэй, хааhы сиэтэллэрэ.

Оскуола учууталлара эр дьону байыаннай үѳрэххэ үѳрэтэллэрэ. Онно рота командирынан

Уломжинскай В.Р. үлэлээбитэ.

Нэhилиэккэ балыаhа дьиэтэ «Үѳннээх» халдьаайытын сыырын анныгар тутуу 1935

сыллаахха са5аламмыта уонна 1939 сыллаахха саҥа балыаhа дьиэтэ үлэ5э киирбитэ.

Балыыhа саҥа дьиэтин тутуутун уопсай дьаhалын нэhилиэк сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ

Григорьев Николай Николаевич салайбыта. Тутуу прорабынан оскуола завхоhа

Никаноров Константин Никитич (Буруо Кѳстѳкүүн) буолбута. Саҥа балыыhа маҥнайгы

биэлсэринэн Сажин Михаил Петрович үлэлээбитэ. Акушерканан Пашкова Елена

Осиповна уонна Павлов үлэлээбиттэрэ. 1943 сыллаахха Солдатова Е.Г., Голикова П.П.

уонна да атыттар сэрии сылларыгар үлэлииллэр этэ диэн Хочо олохтоо5о Уломжинскай

В.Р. ахтыытыгар суруйан турар.

Сэрии иннинэ уонна сэрии сылларыгар оскуола5а үлэлээбит учууталлары ааттаталыыр

наадалаах дии саныыбын. Сэрии иннинэ үлэлээбиттэрэ: Никитин Тихон Егорович,

Карпов Василий Афанасьевич, Наумовскай Михаил Григорьевич, Никаноров Антон

Павлович уонна сэриигэ баран ѳлбүт учууталлар. Сэрии сылларыгар үлэлээбиттэрэ:

Уломжинскай Василий Романович, Потапов Николай Егорович, Афанасьева Мария

Николаевна, Карпова Варвара Петровна, Платонов Алексей Павлович уонна сэриигэ

баран ѳлбүт учууталлар.

2-с Наахара ситэтэ суох орто оскуолатын бүтэрбит уонна үѳрэммит о5олор тѳрѳѳбүт

Ийэ дойдуларын таптыылларын, Советскай норуоттарыгар бэриниилээхтэрин кѳрдѳрѳн

фроҥҥа геройдуу сэриилэспиттэрэ. Тыылга, норуот хаhаайыстыбатын араас салааларыгар

таhаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Сэриигэ геройдуу ѳлбүттэр ортолоругар бааллара:

Захаров Андрей Федотович (Чыамайыкы нэhилиэгин «Бѳчѳкѳ» уус уола), зоотехник

Левин Яков Дмитриевич, Федоров Иннокентий Иннокентьевич (Тара5ай нэhилиэгиттэн),

Фомин Дмитрий Семенович («Олом Күѳлүн» Наахаратыттан), Колесов Семен Николаевич

(«Кыйма» партизан Ньукулаас о5ото), Никитин Афанасий Николаевич (Уус Ньукулаас

о5ото), Анисимов Николай Самсонович («Чуураан» Сиибиктэ Сомсуунун о5ото),

Иванов Петр Константинович – уруккута 2-с Наахара Тохтоhутун ыччата, Тимофеев

Роман Павлович – Ходоро нэhилиэгин «Бѳчүѳрэ» Байбааhын о5ото, Филиппов Модест

Дмитриевич – 1 Холгума нэhилиэгин ыччата. Бу ааттаммыт ыччаттарбыт күѳгэйэр

күннэригэр сылдьаннар сэриигэ тылланан барбыттара. Онон улахан патриотическай

быhыыны кѳрдѳрбүттэрэ. Кинилэри үйэ-саас тухары биhиги умнубат иэстээхпит.

А5а дойду сэриитин сылларыгар Уломжинскай Василий Романович Майа5а 10

хонуктаах военруктар куурустарыгар үѳрэнэр уонна оскуолатыгар тахсан военруктаабыта.

Ити сыл сэттис кылааска үѳрэммит о5олортон Колесов Семен, Устинов Кеша

сэриилэhэ аармыйа5а барбыттар. 1943 сыл кулун тутар ыйтан 2-с Наахара нэhилиэгин

«Молотов» холхуос кулуубар кииннээн, 4 нэhилиэк (I, II Наахара, I Холгума, Ходоро)

байыаннай эбээhинэстээхтэрин, 81 киhини, үѳрэтиигэ рота командирынан ананар.

Взвод командирынан I Наахара начальнай оскуолатын сэбиэдиссэйэ Никаноров Антон

Павлович, I Холгума нэhилиэгин начальнай оскуолатын сэбиэдиссэйэ Степанов Роман

Федорович анаммыттар. Муус устар ыйга 1943 сыллаахха Райвоенкомат солбуйааччыта

старшай лейтенант Хобец тахсан үлэтин түмүктээбит. (1995 сыл муус устар 6 күнүгэр

Уломжинскай В.Р. биэрбит ахтыытыттан.) Онон Василий Романович дьонун-сэргэтин Ийэ

дойдуларын кѳмүскүүргэ ытык иэстэрин толорорго үѳрэппит үтүѳлээ5ин ѳйдүѳхтээхпит.

                                                                                                      Никифоров В.Д. 

 

2-с Наахара нэhилиэгиттэн 1941-45 сс. А5а дойдуну кѳмүскүүр

Улуу сэрии толоонугар ѳлбүт, сүппүт буойуннар

(Никифоров В.Д. хомуйбут матырыйаалларыттан)